Emily Govers, onderzoeker bij de Nationale ombudsman, over data en algoritmen

"Betrek burgers eerder"

Op deze pagina

    Interview
    Vrouw met donkere krullen zit op de bank. Achter haar staat een boekenkast

    “We willen dat de overheid naar de belangen van burgers kijkt vóórdat ze digitale systemen ontwikkelt. Zo zet de overheid de burger centraal.” Emily Govers is onderzoeker bij de Nationale ombudsman. Zij werkte mee aan de ombudsvisie over data en algoritmen.

    De Nationale ombudsman presenteerde op 2 maart 2021 ‘Een burger is geen dataset - Ombudsvisie op behoorlijk gebruik van data en algoritmen door de overheid’. Daarin staan aanbevelingen voor overheidsorganisaties.

    Ombudsman Reinier van Zutphen zegt in de ombudsvisie dat overheden het belangrijk vinden om het belang van de burger voorop te stellen. Maar dat dit in de praktijk nog onvoldoende gebeurt. Volgens hem wil niemand dat burgers slachtoffer worden van een overheidssysteem met data en algoritmen. Of dat zij worden geconfronteerd met ongewenste resultaten.

    Instanties bezoeken

    De Nationale ombudsman startte daarom een onderzoek. Hij wilde weten hoe overheidsinstanties omgaan met de belangen van burgers als ze data en algoritmen gebruiken.

    Een onderzoeksteam bezocht verschillende instanties om te horen hoe zij dat aanpakken. Onderzoeker Emily Govers: “We gingen langs bij UWV, de Belastingdienst, de SVB en de politie. Zij hebben veel contact met burgers.”

    Digitalisering van de overheid: de gevolgen voor burgers

    Wat zijn de gevolgen van digitalisering van de overheid voor burgers? Met dat onderwerp is de Nationale ombudsman al jaren bezig. Emily Govers, onderzoeker: “Het is onze rol om de belangen van burgers goed in de gaten te houden. Daarom doen we verschillende onderzoeken en brengen we rapporten uit met aanbevelingen voor overheden. Denk aan de 'De burger gaat digitaal' uit 2013 of aan deze ombudsvisie over data en algoritmen.”

    Praten met burgers

    Ook spraken de onderzoekers met de ministeries van Justitie en Veiligheid (JenV) en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). En met medewerkers van het College van de Rechten van de Mens, de Algemene Rekenkamer, de Raad van State en wetenschappers van universiteiten. "Daarnaast hebben we diepte-interviews gehouden met dertig burgers."

    Uitvoeringsorganisaties

    Wat blijkt? De uitvoeringsorganisaties werken ieder voor zich aan systemen waarin data en algoritmen een rol spelen. Emily: “We zagen dat ze goed nadenken over de ontwikkeling van nieuwe systemen. Ze willen burgers goed helpen, op een verantwoorde manier. Daar zijn ze zich heel bewust van.”

    Burgers eerder betrekken

    Maar het onderzoeksteam ziet ook een belangrijk aandachtspunt. Emily: “De instanties willen burgers goed helpen. Maar systemen worden voor een groot deel achter de schermen gebouwd. Daar zijn burgers niet bij betrokken. Of pas in een laat stadium. De vraag ‘Waaraan heb je behoefte?’ wordt van tevoren niet aan burgers gesteld.”

    De onderzoekers vinden dat dat beter kan. “We willen dat overheden burgers betrekken vóórdat ze digitale systemen ontwikkelen. En niet pas na afloop. Dat heeft alles te maken met behoorlijk gedrag van de overheid.”

    Aanbevelingen voor de overheid

    In de ombudsvisie presenteren de onderzoekers daarom drie aanbevelingen voor de overheid:

    1. Wees duidelijk
    2. Wees toegankelijk
    3. Wees oplossingsgericht

    Als overheden deze uitgangspunten gebruiken bij data en algoritmen, stellen ze het perspectief van burgers centraal.

    Risico’s verkleinen

    Emily: “Mensen kunnen altijd slachtoffer worden van systemen. Dat risico verklein je door van tevoren goed na te denken over welke persoonlijke gegevens een systeem gebruikt. En gaat het toch mis? Dan moet er een mogelijkheid zijn om het systeem te stoppen.”

    Een concrete aanbeveling is dan ook: bouw een ‘stopknop’ in het systeem. Want persoonlijk contact en maatwerk moeten altijd mogelijk blijven. Emily: “Dat versterkt het vertrouwen van burgers in de overheid.”

    Positieve reacties

    Politieke partijen hebben de ombudsvisie goed ontvangen, zegt Emily. “We kregen een brief van staatssecretaris Knops van BZK. Hij is al bezig met een aantal aanbevelingen, zoals de stopknop. Dat is positief om te horen.”

    Wat de volgende stap is? “Wij willen verder praten met organisaties binnen en buiten de overheid”, aldus Emily. “En presentaties geven over onze aanbevelingen. Daar zijn we nu druk mee bezig.”

    Ombudsvisie en professionals

    Data en algoritmen zijn lastige onderwerpen. Voor burgers, maar ook voor professionals en intermediairs. Gaat het mis tussen burgers en de overheid? Dan is het niet altijd duidelijk of dat komt door digitale systemen. Wilt u daar meer over weten? Of kennis met ons delen? Bel dan met ons telefoonnummer voor professionals: 070 3563550.

    Meer weten of data en algoritmen? Lees ook ons achtergrondartikel over dit onderwerp of bekijk het digitale minimagazine.