Een goed begin van een infrastructureel rijksproject is van cruciaal belang voor een positieve ervaring en uitkomst van het participatieproces. De Nationale ombudsman constateert dat wanneer burgers zich in de beginfase onvoldoende betrokken voelen, dat vergaande gevolgen heeft voor hoe het participatieproces in latere fases door hen wordt ervaren.
Reinier van Zutphen: "van gewijzigde vliegroutes en rijkswegen tot aan een rivierverruiming en ontpoldering: grote infrastructurele veranderingen in de leefomgeving van burgers kan bij hen voor onrust zorgen. Burgers maken zich bijvoorbeeld zorgen over overlast, hun veiligheid of de gevolgen voor het milieu. Zij willen rekening kunnen houden met veranderingen en zich niet overvallen voelen. Maar ook willen zij de mogelijkheid hebben om invloed uit te oefenen en niet voor voldongen feiten komen te staan. Zorg voor een goed begin in zo’n participatieproces, dat is echt het halve werk!"
Weerbarstige praktijk
De Nationale ombudsman realiseert zich dat het inrichten en uitvoeren van zo'n participatieproces voor de overheid geen eenvoudige taak is. Tussen de theorie en de praktijk van participatie bij infrastructurele rijksprojecten zit een spanningsveld. Zowel burgers als de overheid ervaren dat de praktijk, ondanks goede wil, een stuk weerbarstiger is. Het is voor de overheid lastig om burgers vanaf het begin bij het participatieproces te betrekken. Maar ook als dat wel lukt, dan is het burgers niet altijd duidelijk wat de kaders zijn en hoeveel ruimte er is om inbreng te leveren. Burgers ervaren ook niet altijd een open en betrokken houding van ambtenaren. Zij voelen zich dan alsnog onvoldoende betrokken.
Een burger vertelt:
"Hoe minder er al in steen gebeiteld staat, hoe beter de burger zich gehoord voelt. Bovendien zijn de meeste mensen heel praktisch en weten ze goed wat er in hun omgeving speelt. Benoem een onderwerp waar de overheid een plan voor wil maken. Punt. Roep mensen op met goede suggesties te komen. Luister naar de burgers en verwerk hun suggesties in het ontwerpplan."
Een burger vertelt:
“Moet de overheid mensen de kans geven om mee te praten? Ja, zoveel mogelijk en zo breed mogelijk. Maar: inspraak zonder inzicht, geeft uitspraken zonder uitzicht.”
Randvoorwaarden
Juist bij infrastructurele rijksprojecten gaat het om veranderingen met grote impact. De overheid staat voor de uitdaging om een complex
infrastructureel rijksproject uit te voeren en tegelijkertijd oog te hebben voor de caleidoscoop van alle betrokken belangen, verwachtingen en wensen.
Om de overheid handvatten te geven, formuleert de ombudsman randvoorwaarden om de participatie bij infrastructurele rijksprojecten naar
een hoger niveau te tillen.
1. Geef als bestuur duidelijkheid over de kaders
• Bepaal tijdig welke keuzes al vaststaan en in welke mate burgers invloed kunnen hebben
• Leg de kaders vast
• Respecteer de eenmaal vastgelegde kaders
2. Zorg voor een open houding en gedrag van ambtenaren
• Vertrouw erop dat participerende burgers eveneens relevante kennis en ervaring hebben
• Wees bereid om samen naar gezamenlijk gedragen oplossingen te zoeken
• Toon begrip en een luisterend oor
3. Stel voldoende tijd en geld beschikbaar
• Zorg voor de flexibiliteit om zo nodig extra tijd en geld te kunnen inzetten, als blijkt dat voor participatie meer ruimte moet worden geboden
• Waarborg dat vertraging van het project niet ten koste gaat van participatiemogelijkheden
4. Evalueer en pas geleerde lessen toe
• Maak evaluatie standaard onderdeel van een infrastructureel rijksproject
• Vraag zowel aan ambtenaren als aan burgers om feedback
• Faciliteer dat ambtenaren bij volgende infrastructurele rijksprojecten de geleerde lessen in de praktijk kunnen brengen
